Niklos K. Besteland brukar å sende meg programmet for Postludium, men etter at vi slutta på få post på laurdagane, er det ikkje alltid eg får det med når eg legg ut programmet. Men her er programmet for tysdag 23. mai. Det relaterer til Kristi Himmelfartsdag og har tre korverk og to orgelverk.
Tomas Lois de Victoria (ca. 1548/1550-1611): Ascendens Christus. Motett for 5-stemmig kor. Prager Madrigalisten. Dirigent Miroslav Venhoda
Peter Philips (ca. 1565-1635): Ascendit Deus. Motett for 5-stemmig kor basert på Salme 47. Roskilde Domkirkes Drengekor. Dirigent Finn Evald
Charles Villiers Stanford (1852-1924): Caelos ascendit hodie. Motett basert på Salme 47. Choir of St. John’s College i Cambridge. Dirigent Christopher Robinson
Olivier Messiaen (1908-1992): Transports de joi d’une ame devant la gloire du Christ qui est la sienne. Wolfgang Oehms på orgelet i Trier Dom
Ludvig Nielsen (1906-2001): Jeg ser deg, o Guds lam, å stå. Komponisten spelar på orgelet i Nidarosdomen.
Det blir tysdagssending som vanleg komande veke. Denne veka er kyrkjelyden på tur til Luther-land, både organisten og prestane deltek, så kan hende blir det ein telefonsamtale med nokon av dei også.
Etter det eg skjønar, starta bussen øvst i dalen ved femtida i dag tidleg, så truleg var det litt trøtte folk som gjekk ombord i ferja. Men første dagen er vel ein transportetappe, så ein kan sove litt undervegs. Etter kvart blir det nok ekskursjonar og opplevingar i fleng for dei som er med.
Tysdag 23. mai
Ansvarleg og teknikar: Siri Johannessen
18.00 Kvarteret med Asbjørn Kvalbein
18.15 Over ein open Bibel med Tom Martin Berntsen (opptak)
18.30 Musikk, sang med noko attåt
19.30 Aktuell time med m.a. Eivind Jåtun frå NLM og Kulturpatrulja
20.30 Postludium med Niklos K. Besteland
21.00 Kyrkjebakken
Det er for lite humor i media, når dei prøver seg på humor, blir det lett feil, slik det vart for teikneserieskaparen nyleg då han ville lage humor av omskjæring.
Difor deler eg i dag ei soge eg fann i eit nummer av Nytt fra Normisjon. Kørners corner.
Marta var litt nervøs då ho skulle halde tale i dottera sitt bryllup, dottera hadde funne seg ein bonde: Eg vil gratulerer dykk med dagen og framtida og gardsdrifta. Du har eit betre utgangspunkt enn eg hadde. Du vaks opp med kyr og sauer, hest og høner. Eg kom temmeleg blank til garden då vi gifta oss. Eg vaks jo opp i byen og hadde aldri sett ein gris før eg møtte far din.
Foto: Thor Rune Hansen. Denne filen er lisensiert under lisensen Creative Commons Navngivelse-DelPåSammeVilkår 3.0 Unported
Før kom avisa med nyhende dagleg eller eit par gonger i veka, alt etter kva slags avis ein abonnerte på. No er ein på nett heile tida, og nyhende sviv forbi i stor fart.
Likevel har eg meir enn ein gong undra meg over kor lite eg veit om det området eg budde og arbeidde i dei siste 25 åra før eg vart pensjonist. Når nokon spør meg kvifor eg har halde på i Valle Radio, seier eg at eg er nysgjerring og vil vite meir. Difor har eg eit forum der eg kan stille spørsmål og slik få vite meir.
Men det er ingen tvil om at det er mykje eg ikkje veit. Då har Setesdalswiki blitt ei fin kjelde til informasjon. Der kan eg søke etter stoff, og etter kvart er det blitt mykje å finne der.
Eg er ikkje sikker på om Evje og Hornnes kommune har kontroll på at det er hundreårsjubileum for Røyrtveit naturreservat i år. Denne skogen på heia ved Gautestadvegen var det første området som vart verna i Aust-Agder. Det skjedde 21. juli 1917. Teigen er bare 49 mål.
Sjølv oppdaga eg det då eg vart med i ein konkurranse om å skrive om verneområde i Norge på Wikipedia. Eg tenkte at eg kunne skrive om dei verneområda som finst i Setesdal, og på Setesdalswiki fann eg at Geir Daasvatn hadde skrive om verneområda i Evje og Hornnes kommune. Nå kunne eg ikkje skrive akkurat det same på Wikipedia, så eg måtte granske kjeldene litt, og då fann eg at dette området var eit av dei få som ikkje hadde formelt vernevedtak hos lovdata, truleg skuldast det at vernet var så gammalt at slike vedtak ikkje var heilt formaliserte på den tida. Det aller eldste vernevedtaket i landet gjeld Bøkeskogen i Larvik.
Geir hadde funne ei utgreiing om Røyrtveitåsen som amanuensis Anders Danielsen gjorde i 1949. Den synte han til i artikkelen på Setesdalswiki. Då eg leita, fann eg også utgreiinga, den var så interessant at eg kopierte den og la den inn på Setesdalswiki. Danielsen fortel at han fann tre med tverrmål som tømmeret i Rygnestadloftet, noko ein elles ikkje lenger finn i distriktet. Slik sett har ein i området teke vare på noko av urskogen frå farne tider.
Så kjem spørsmålet frå starten tilbake: Planlegg Evje og Hornnes kommune ei storstilt markering av dette hundreårsjubileet? Om eg framleis hadde laga program i Valle Radio, ville nok det vore eit spørsmål eg hadde stilt ordfører Bjørn Ropstad i ein telefonsamtale snarast råd.
I går hadde Siri postludium med finsk musikk. Eg fekk kommentarane hennar og deler dei med dykk som les bloggen. Sjølv vart eg nokså fjetra av det første stykket, Finlandia, for det spelte eg i orkester då eg gjekk på gymnaset. Her var det på orgel, eit storverk.
Gratulerer med 100 års sjølvstende, Finland!
Kanskje eit litt underleg postludium i kveld, med tri orgelpositiv og eitt konsertorgel, og kanskje relativt ukjende organistar. Eg er ikkje så god i finsk, så det har vore ei interessant reise 🙂
Det fyrste verket i kveld er eit symfonisk dikt av Jean Sibelius, Finlandia (op.26 nr. 7). Det finst i to versjonar, den eldste frå 1899. Det var det siste i ein serie på seks verk skrive rundt Finland si historie. Serien fekk namnet "Finland vaknar", men for å unngå den russiske sensuren fekk det ulike namn ved dei ulike konsertane som til dømes "ein skandinavisk kor-marsj". Sibelius omarbeidde det til eit frittståande symfonisk dikt i 1900. Frå då vart det kjent som Finlandia. Diktet var eit klårt patriotisk stykke retta mot Russland sin sensur og intrekking av sjølvstendet til Finland. Etter omarbedinga vart det framført under verdensutstillinga i Paris i 1900, noko som leia til at saka vart synleg for verda og. Sibelius nytta den siste delen på ny då han skreiv Finlandia-hymna - den uoffisielle finske nasjonalsongen.
Verket er omarbeidd for orgel og vert spela på eit Grönlundorgel frå 2007 som stend i Sibeliushuset i Lahti. Det var ved opninga i 2000 den største trebygningen reist i Finland på 100 år, og samstundes det einaste konsertbygget i tre i verda. Organisten er Vesa Koskimaa, kantor i middelalderkyrkja i Hollola.
10:29 Vesa Koskimaa på orgelet i Sibeliushuset i Lahti Finlandia (op.26 nr. 7)
=================================
Litt finsk orgelhistorie - føre 1700 var det om lag 40 orgel i Finland, men dei fleste av desse vart øydelagde under den russiske okkupasjonen (1714-21). Etter krigen blei nye bygd og gamle reparera, og då 1809 kom og Finland vart eit storhertugdømme i det russiske riket fanst det meir enn 30 orgel i landet - dei fleste i kyrkjer. Etter 6. desember 1917 tok orgelbygginga til att, det vart ein gyllen tid for orgla og mange orgel-positiv eller skaporgel vart bygde. På slutten av det 20 århundre var det meir enn 400 orgel i landet.
Desse orgelpositiva fantes i dei store, rike barokkhusa, operabygg, kapell og vart nytta som kororgel for øving. I byrjinga av det 19. århundre var det moderne for rikfolk å ha dei i heimane sine, nett som i små konsertsalar eller offentlege bygg. Dei tre orgla som me får høyre Jan Lehtola spele på er ulike, det fyrste står i storsalen i Kymi (ein del av Kotka). Det er ein spurv når det gjeld dekorasjonane, designet er ikkje som for orglet i Espoo eller det i Amos Anderson-kunstmuseet. Det fyrste er eit elegant møbel som vart laga til målaren Aksel Gallén-Kallela, ein av Sibelius sine venner. Forfallet trua med å øydelegge det, men det vart redda, noko Lehtola feirar med improvisasjonen han spelar. Orgelet i kunstmuseet hev åtte registre og vart bygd i 1926 av Kangasala Orgelfabrik, når dørene til skåpet som skjuler pipene opnas får ein sjå romantiske art-noveau måleri med lettkledde nymfer som speler musikk og lyar. Orgla er sein-romantiske i registerdisposisjonen, og har ein annan klang enn dei store pipeorgla. Ljoden til orglet i Kymi kan nestan lete astmatisk hvesande frå tid til annan.
Jan Lehtola (Tampere, 1972) vart ferdig med studiet i kyrkjemusikk ved Sibeliusakademiet i 1998, og har vore elev hos mellom anna Olli Porthan og Jacques van Oortmerssen.
https://www.hraudio.net/showmusic.php?title=7421&showall=1 :
Ein kritikar omtalar Lahtola sine improvisasjonar som ein særs god overrasking. Det minner om tida då og Sibelius inprovisera og fann melodien til sin andre symfoni. Kritikaren er og imponera over korleis Lehtola nyttar alt det vesle orglet kan gje, og meiner det høyrest mest orkestralt ut!
Historical Organs and Composers 5 (Alba, 2011) JUGEND – ART NOUVEAU:
*Kymi-yhtiöitten juhlasali (1933) Jan Lehtola: Improvisaatio Hommage à Sibelius I 2:58
*Kalela (1850–1860?/1898?) Jan Lehtola: Improvisaatio Hommage à Sibelius II 3:14
*Amos Anderson-kunstmuseet (1926): Juhani Pohjanmies: Andante grazioso
============
Organ Sonata in F sharp minor (Juhani Pohjanmies (1893-1959)): Andante grazioso 3:11
Pohjanmies vart fødd i Helsinki og døydde i Hollola. Han var ein komponist, organist, forfattar og instrumentbyggjar. Pohjamnies bygde om lag 50 orgler i kyrkjer og konsertsalar, mellom anna det i katedralen i Oulu. Han studera ved konservatoriet i Leipzig. Som komponist har han late etter seg korverk, barnesongar, duetter, orkester-, piano- og orgelverk.
============
10:29 Vesa Koskimaa på orgelet i Sibeliushuset i Lahti: Finlandia (op.26 nr. 7)
3:01 Jan Lehtola på orgelet i festsalen i Kymi (Kotka) (1933): Improvisaatio Hommage à Sibelius I
3:16 Jan Lehtola på orgelet i Kallela (1850–1860?/1898?): Improvisaatio Hommage à Sibelius II
3:17 Organ Sonata in F sharp minor (Juhani Pohjanmies (1893-1959)): Andante grazioso
Dette er Siri Johannessens kåseri i Valle Radio 16. mai 2017:
Fridom. Mykje er skrive, tenkt og sagt, og sjølv om det ikkje er lenge sidan frigjeringsdagen åttande mai- og dagen der me feirar Noregs sjølvstende er i morgon - var det ikkje det som ga meg emnet for kvarteret. Det fekk eg frå Finland og deira historie. Om Noreg enn har måtta betale mykje under andre verdskrigen, har me vore spara for borgarkrig nokre hundre år. Det råka landet i aust, og prisen vart høg.
Når eg gratulerar Finland med 100 års sjølvstende no, er eg tidleg ute - den finske Riksdagen erklærte ikkje Finland sjølvstendig før 6. desember 1917. Det gjekk ikkje så godt som då me lausreiv oss frå svenskane, om enn det var ei spennade tid. Sjølvstendet til finnane drukna i blod i ein krig der naboar og slektningar drap kvarandre. Opprustinga hadde byrja føre sjølvstendet vart underteikna, og 27. januar 1918 braut borgerkrigen ut mellom dei konservative (dei kvite) og sosialistane (dei raude). Dei kvite fekk støtte frå Keisar-Tyskland og friviljuge frå Sverige, dei raude frå Russland. Dei kvite vann, og for meg er det fristande å kalla det ein pyrrhossiger. Tusenvis hadde døydd på slagmarka og fleire ville fylgje dei i døden i fangeleirane i løpet av 1918.
Me som hev ei tru kan seie at "sanninga set fri", noko folk som ikkje trur som oss kan anta (eg vågar ikkje seie "tru") er gale. Dei kan tenkje at tru bind, er slaveri - og dei kan ha rett. Me menneske er gode til å få på plass reglar og skikkar - og ve den som ikkje går i takt! Eg har sett det, og gremmest. For meg handlar det då ikkje om tru og fridom men om makt. Kanskje gjer det meg til anarkist, ein opprørar som ikkje ynskjer å gå i takt om eg ikkje kan sjå at det er rett, ein som helst vil fylgje Han som sette meg fri. For eg har fridomen til å velge om eg vil fylgje eller ikkje. Eg er fri til å gå, og eg he gjort det - men eg vende attende. Frivillig.
Fridom kan vere så mangt, Corrie ten Boom og systra Betsie fann den i Ravensbrück då dei vart inndelte i ei brakke med mykje lus og anna utøy - tyskarane kom ikkje i den brakka, så systrene var frie til å studere Bibelen saman med andre fangar. Ho fortel og om eit møte med ein av fangevoktarane i frå Ravensbrück i 1947. Ho hadde talt på eit møte i München då han kontakta henne, ho kjende att mannen og stivna. Det ho hadde talt om var tilgjeving, og mannen kom og fortalde som det var at han hadde vore voktar der. Seinare hadde han kome til tru, og no ba han henne tilgi. Corrie stivna, klarte ikkje rekke fram handa. Så bad ho innenat "Jesus, hjelp meg - eg kan rekka fram handa, men følelsane dei må du ta deg av". Corrie så gjorde, stivt og mekanisk - men då han tok handa hennar hendte det noko. Det harde smelta, og ho kunne seie av eit heilt hjarte at ho tilga mannen. Då fekk ho fridom frå ein tung del av fortida.
Mange kjende folk har sagt noko om fridom, og for meg er det eit paradoks at to av dei eg veit om er amerikanarar, og verkar til å tenkje motsett av den noverande presidenten. Abraham Lincoln sa at "dei som nektar andre fridom, fortjenar ikkje fridom sjølv.", og Benjamin Franklin kom i sine memoarar med "Dei som gjer frå seg essensiell fridom for å få litt mellombels tryggleik hev ikke gjort seg fortent til nokon av dei". Det siste får meg til å undrast om me gjer rett i vår frykt for "dei andre", me godtek at det vert registrert kven me talar med på telefon og kor lenge. At det same skjer når internett nyttast, kamera som overvakar oss på gata og meir. Men me er ofte for redde til å stogge dei som gjer urett, me snur oss vekk... Me mistenker fort dei som ikkje ser ut som oss, talar som oss, ein med cerebral parese vert kjapt sett som ein misbrukar av alkohol eller narkotika - er det rett? Korleis nyttar me fridomen når me samstundes dømmer andre? Gjer me det for å føle oss betre sjølve?
Det er fleire slag fridom, fridomen til å ytra seg er ein av desse og når eg ser kva folk kan skrive som kommentarar til avisartiklar lukkar eg ofte datamaskinen medan eg ristar på hovudet. Dei vil helst stengja ute, nekta andre den fridomen dei krev for seg sjølve og freister truga bort andre frå. Det minner meg om noko som teologen og filosofen Søren Kierkegaard skal ha sagt "menneskje krev ytringsfridom som kompensasjon for tankens fridom som dei sjelden nyttar".
Det siste sitatet for no kjem frå Gandhi, "Fridomen er ikkje noko verd om den ikkje inkluderar fridomen til å gjere feil."
Kva er fridom for deg? Kva er den verd?
https://en.wikipedia.org/wiki/Oh,_Freedom
Det kan sikkert skrivast mykje om det meste, men det er ikkje alltid så mykje som skal til. Det fortalde Geir om tidlegare i dag då han delte med folk på Facebook om korleis ein bomtur til Åseral vart til seks artiklar på Setesdalswiki, der både Åseral og Bygland var involvert.
For eit nettleksikon er det ikkje alltid nødvendig med fullt utvikla artiklar frå starten av. Dei kan starte som ei spire, og så kan ein fylle på meir ettersom ein får meir stoff. Det er jo ulikt eit papirleksikon, når det går i trykken, kan ein ikkje få gjort noko meir.
Mitt engasjement som leksikonskrivar er no snart 11 år, då starta eg på ein liten artikkel på Wikipedia. I løpet av desse åra har det blitt mange redigeringar på Wikipedia i tillegg til det som er gjort på Setesdalswiki.
No i helga var det Eurovision Song Contest. Det er jo ein konkurranse om melodiar, men det er gjerne den som presenterer melodien som kjem mest i fokus. Difor gjekk det ikkje så lang tid før vinnaren frå Portugal, Stefano Sobral, fekk artikkel på norsk wikipedia. Det kom artikkel om sangen også, men ingenting om komponisten, som jo var syster til vokalisten. Difor måtte eg inn der i dag og skrive ein liten artikkel om Luísa Sobral. Det vart i alle fall ein start. Så får andre legge til meir etter kvart som det er meir å skrive.
Slik er det på Setesdalswiki også. Vi kan starte forsiktig, og så får vi fylle på meir etter kvar. Takk, Geir, for dei seks artiklane som kom ut av bomturen din. Det er ei rikdom for alle som les i nettleksikonet når du deler dei med oss andre.
Sist helg fekk Setesdalswiki eit nytt system for å vise fødselsdagar. Etter kvart har vi ganske mange biografiar, og tidlegare har vi fått skilt ut dei døde i eigen kategori. Dermed kunne vi lage liste med alle biografiane og sortere listene på dato. Vi har i lang tid hatt eit system for å vise fødselsdagar på den aktuelle dagen. Det kjem på framsida kvar dag. No har vi også lister for alle som fyller år i ein månad.
I mange år har Setesdalswiki hatt eit godt samarbeid med Setesdølen ved at vi får skrive inn overskriftene frå avisa. Ut frå desse lagar vi kvar veke ei rekke artiklar. Difor tenkte vi at no var det på tide å gi noko tilbake til avisa, så etter at vi fekk i gang det nye systemet, lagar eg lister over Fødselsdagar som Setesdølen trykkjer. Siste veke stod slike liste nederst på side 2 i avisa.
Med dette systemet kjem vi til å endre litt på kravet til artiklar på Setesdalswiki. Vi har gjerne likt å ha artiklar med litt meir innhald enn ei linje. Men etter det nye systemet vil vi nok satse meir på spirer for å få med oss fødselsdatoar i listene. Så får artiklane heller vekse litt etter kvart.
Om Setesdalswiki og programma i Valle radio, som sender tysdag og onsdag kvar veke.
